C. PLINIVS TACITO SVO S.
Petis ut tibi auunculi mei exitum scribam, quo uerius
tradere posteris possis. Gratias ago; nam uideo morti eius si
celebretur a te immortalem gloriam esse propositam.
Quamuis enim pulcherrimarum clade terrarum, ut populi ut urbes
memorabili casu, quasi semper uicturus occiderit, quamuis
ipse plurima opera et mansura condiderit, multum tamen
perpetuitati eius scriptorum tuorum aeternitas addet.
Equidem beatos puto, quibus deorum munere datum est aut
facere scribenda aut scribere legenda, beatissimos uero quibus
utrumque. Horum in numero auunculus meus et suis libris
et tuis erit. Quo libentius suscipio, deposco etiam quod
iniungis.
Erat Miseni classemque imperio praesens regebat. Nonum
kal. Septembres hora fere septima mater mea indicat ei
adparere nubem inusitata et magnitudine et specie.
Vsus ille
sole, mox frigida, gustauerat iacens studebatque; poscit
soleas, ascendit locum ex quo maxime miraculum illud con-
spici poterat. Nubes - incertum procul intuentibus ex quo
monte (Vesuuium fuisse postea cognitum est) - oriebatur,
cuius similitudinem et formam non alia magis arbor quam
pinus expresserit.
Nam longissimo uelut trunco elata in altum
quibusdam ramis diffundebatur, credo quia recenti spiritu
euecta, dein senescente eo destituta aut etiam pondere suo
uicta in latitudinem uanescebat, candida interdum, interdum sordida et maculosa prout terram cineremue sustulerat.
Magnum propiusque noscendum ut eruditissimo uiro uisum.
Iubet liburnicam aptari; mihi si uenire una uellem facit
copiam; respondi studere me malle, et forte ipse quod
scriberem dederat.
Egrediebatur domo; accipit codicillos
Rectinae Tasci imminenti periculo exterritae (nam uilla eius
subiacebat, nec ulla nisi nauibus fuga): ut se tanto discrimini
eriperet orabat.
Vertit ille consilium et quod studioso animo
incohauerat obit maximo. Deducit quadriremes, ascendit ipse
non Rectinae modo sed multis (erat enim frequens amoenitas
orae) laturus auxilium.
Properat illuc unde alii fugiunt,
rectumque cursum recta gubernacula in periculum tenet
adeo solutus metu, ut omnes illius mali motus omnes figuras
ut deprenderat oculis dictaret enotaretque.
Iam nauibus cinis incidebat, quo propius accederent, calidior et densior; iam pumices etiam nigrique et ambusti
et fracti igne lapides; iam uadum subitum ruinaque montis
litora obstantia. Cunctatus paulum an retro flecteret, mox
gubernatori ut ita faceret monenti 'Fortes' inquit 'fortuna
iuuat: Pomponianum pete.'
Stabiis erat diremptus sinu medio
(nam sensim circumactis curuatisque litoribus mare infunditur); ibi quamquam nondum periculo adpropinquante, conspicuo tamen et cum cresceret proximo, sarcinas contulerat
in naues, certus fugae si contrarius uentus resedisset. Quo
tunc auunculus meus secundissimo inuectus, complectitur
trepidantem consolatur hortatur, utque timorem eius sua
securitate leniret, deferri in balineum iubet; lotus accubat
cenat, aut hilaris aut (quod aeque magnum) similis hilari.
Interim e Vesuuio monte pluribus locis latissimae flammae
altaque incendia relucebant, quorum fulgor et claritas tenebris noctis excitabatur. Ille agrestium trepidatione ignes
relictos desertasque uillas per solitudinem ardere in remedium formidinis dictitabat. Tum se quieti dedit et quieuit
uerissimo quidem somno; nam meatus animae, qui illi propter
amplitudinem corporis grauior et sonantior erat, ab iis qui
limini obuersabantur audiebatur.
Sed area ex qua diaeta
adibatur ita iam cinere mixtisque pumicibus oppleta surrexerat, ut si longior in cubiculo mora, exitus negaretur.
Excitatus procedit, seque Pomponiano ceterisque qui peruigilauerant reddit.
In commune consultant, intra tecta
subsistant an in aperto uagentur. Nam crebris uastisque tremoribus tecta nutabant, et quasi emota sedibus suis nunc huc
nunc illuc abire aut referri uidebantur.
Sub dio rursus quamquam leuium exesorumque pumicum casus metuebatur, quod
tamen periculorum collatio elegit; et apud illum quidem
ratio rationem, apud alios timorem timor uicit. Ceruicalia capitibus imposita linteis constringunt; id munimentum aduersus incidentia fuit.
Iam dies alibi, illic nox
omnibus noctibus nigrior densiorque; quam tamen faces
multae uariaque lumina soluebant. Placuit egredi in litus, et
ex proximo adspicere, ecquid iam mare admitteret; quod
adhuc uastum et aduersum permanebat.
Ibi super abiectum
linteum recubans semel atque iterum frigidam aquam poposcit hausitque. Deinde flammae flammarumque praenuntius
odor sulpuris alios in fugam uertunt, excitant illum.
Innitens
seruolis duobus adsurrexit et statim concidit, ut ego colligo,
crassiore caligine spiritu obstructo, clausoque stomacho qui
illi natura inualidus et angustus et frequenter aestuans erat.
Vbi dies redditus (is ab eo quem nouissime uiderat tertius),
corpus inuentum integrum inlaesum opertumque ut fuerat
indutus: habitus corporis quiescenti quam defuncto similior.
Interim Miseni ego et mater - sed nihil ad historiam, nec
tu aliud quam de exitu eius scire uoluisti. Finem ergo faciam.
Vnum adiciam, omnia me quibus interfueram quaeque
statim, cum maxime uera memorantur, audieram, persecutum. Tu potissima excerpes; aliud est enim epistulam aliud
historiam, aliud amico aliud omnibus scribere. Vale.